Dowód z zeznań świadka w postępowaniu cywilnym
Dowód z zeznań świadka w postępowaniu cywilnym jest obok dokumentów najczęściej wykorzystywanym środkiem dowodowym. Poniżej omówię jego rolę w procesie oraz najważniejsze zagadnienia związane z jego przesłuchaniem.
Kim jest świadek?
Świadkiem w znaczeniu procesowym jest osoba fizyczna wezwana przez sąd do złożenia zeznań, co do faktów mających dla sprawy istotne znaczenie. Przedmiotem zeznań świadka obok faktów zewnętrznych mogą być również stany wewnętrzne człowieka, jego przeżycia i reakcje psychiczne, intencje oraz dobra czy zła wiara. Przedmiotem zeznania powinny być osobiste spostrzeżenia świadka, ale też możliwe jest zeznanie świadka „ze słyszenia” który relacjonuje bezpośrednie spostrzeżenia innych osób.
Świadkami nie mogą być:
- osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń (niezdolność musi być faktyczna i aktualna w danym czasie). Ustąpienie przyczyn niezdolności (poprawa stanu zdrowia osoby chorej psychicznie, ustąpienia stanu odurzenia środkami odurzającymi) jest podstawą do uchylenia tego zakazu. Należy dodać, że samo ubezwłasnowolnienie osoby nie dyskwalifikuje jej zeznań, natomiast możliwość przesłuchania w charakterze świadka dziecka zależy od jego indywidualnych zdolności oraz stopnia rozwoju, o czym w każdym wypadku decyduje sąd.
- wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne” w zakresie informacji objętych ww. tajemnicą (natomiast co do informacji objętych klauzulami „ściśle tajne” i „tajne” uzyskanie odpowiedniego zwolnienia nie jest możliwe);
- osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem; ale osoby wymienione w pkt 2 i 3 mogą zeznawać co do faktów mających dla sprawy istotne znaczenie, a nieobjętych informacją niejawną.
- przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową;
- współuczestnicy jednolici, którzy mogą być przesłuchani jako strony;
- mediator nie może być świadkiem co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.
Należy dodać, że pełnomocnik procesowy strony, zarówno zawodowy, jak i niezawodowy (pracownik, członek rodziny)– może być świadkiem, z tym że dopóki nie złoży zeznań, nie może być obecny przy przesłuchiwaniu innych świadków
Prawa i obowiązki świadka
Prawo do odmowy zeznań w charakterze świadka przysługuje:
- małżonkom stron,
- wstępnym stron (rodzice, dziadkowie);
- zstępnym stron (dzieci, wnuki),
- rodzeństwu stron (obejmuje także rodzeństwo przyrodnie);
- powinowatym stron w tej samej linii lub stopniu (powinowactwo powstaje między jednym z małżonków a krewnymi drugiego z małżonków);
- osobom pozostającym ze stronami w stosunku przysposobienia.
Z tym, że prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia.
Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, tj. w postępowaniach w sprawach małżeńskich oraz w sprawach ze stosunków między rodzicami i dziećmi, z wyjątkiem spraw o rozwód.
Także świadkowie testamentu, którzy treści testamentu ustnego nie stwierdzili na piśmie, nie mogą odmówić zeznań ani odpowiedzi na pytania.
Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli:
- zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych powyżej (pkt 1-6 powyżej) na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo
- zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
Jak wygląda przesłuchanie świadka?
Przed przesłuchaniem świadka sąd uprzedza się go o prawie odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. Przesłuchanie rozpoczyna się od zadania świadkowi pytań dotyczących jego osoby oraz stosunku do stron. Następnie sąd odbiera od niego przyrzeczenie o następującym brzmieniu:
„Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome”.
Nie składają przyrzeczenia świadkowie małoletni, którzy nie ukończyli lat siedemnastu oraz osoby skazane wyrokiem prawomocnym za fałszywe zeznania. Inni świadkowie mogą być za zgodą stron zwolnieni przez sąd od złożenia przyrzeczenia.
- Świadek składa zeznania zaczynając od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, po czym strony i ich pełnomocnicy mogą zadawać mu pytania.
- Świadkowie niemi i głusi składają zeznania na piśmie lub przy pomocy biegłego.
- Świadka niewładającego dostatecznie językiem polskim sąd może przesłuchać w obecności tłumacza.
Jeżeli sąd poweźmie wątpliwość co do zdolności spostrzegania lub komunikowania spostrzeżeń przez świadka, może zarządzić przesłuchanie go z udziałem biegłego lekarza lub psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić.
Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, niepełnosprawności lub innej niedającej się usunąć przeszkody, przesłuchuje się w miejscu jego pobytu.
Po zmianach procedury cywilnej z 2019 r. przepisy dopuszczają możliwość przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka na piśmie. W takim przypadku świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia Natomiast nowelizacja procedury cywilnej z 7 lipca 2023r. wprowadziła regulacje dotyczące rozpraw zdalnych i możliwe jest przesłuchanie świadka w formie zdalnej (poza salą sądową). Jednakże strona czy uczestnik postępowania mogą sprzeciwić się zdalnemu przesłuchaniu świadka nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób. W razie skutecznego wniesienia sprzeciwu sąd wzywa świadka do osobistego stawiennictwa na sali sądowej.
Co grozi świadkowi jeżeli nie stawi się na wezwanie sądu?
Jeżeli świadek nie stawi się na wezwanie sądu i nie usprawiedliwi swojej nieobecności sąd skaże świadka na grzywnę, po czym wezwie go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skaże go na ponowną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie.
Świadek w ciągu tygodnia od dnia doręczenia mu postanowienia skazującego go na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany, może usprawiedliwić swe niestawiennictwo. W przypadku usprawiedliwienia niestawiennictwa sąd zwolni świadka od grzywny i przymusowego sprowadzenia
Także za nieuzasadnioną odmowę zeznań lub przyrzeczenia sąd skaże świadka na grzywnę.
Niezależnie od powyższej grzywny sąd może nakazać aresztowanie świadka na czas nieprzekraczający tygodnia. Sąd uchyli areszt, jeżeli świadek złoży zeznanie lub przyrzeczenie albo jeżeli sprawę ukończono w instancji, w której dowód z tego świadka został dopuszczony.
Zwrot kosztów dla świadka
Świadek ma prawo żądać zwrotu:
- wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu (zwrot kosztów podróży – z miejsca jego zamieszkania do sądu – w wysokości rzeczywiście poniesionych, racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym odpowiednim środkiem transportu),
- zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu.
Takie uprawnienie przysługuje osobie towarzyszącej świadkowi, jeżeli świadek nie mógł stawić się na wezwanie sądu bez opieki tej osoby.
r. pr. Aneta Woźniak
Comments are closed.