Pojęcie siły wyższej w umowach
Siła wyższa jest pojęciem powszechnie znanym oraz niezwykle często spotykanym na gruncie różnego rodzaju umów. W obowiązujących przepisach prawa próżno jednak szukać definicji legalnej tegoż pojęcia. Brak definicji ustawowej pojęcia siły wyższej oznacza, że do jego interpretacji należy podchodzić niezwykle ostrożnie, mając w szczególności na uwadze postanowienia konkretnej umowy. Strony bowiem mają prawo w zasadzie w sposób dowolny ustalać, rozszerzać lub zawężać kryterium uznania jakiegoś zdarzenia za siłę wyższą. Jeżeli w umowie brak jest takich zapisów, do interpretacji pojęcia siły wyższej należy stosować stanowisko orzecznictwa sądów powszechnych oraz doktryny prawa, mając oczywiście na uwadze całokształt okoliczności konkretnej sytuacji.
W orzecznictwie sądów powszechnych przyjmuje się tzw. obiektywne rozumienie siły wyższej, co oznacza, że zdarzenie, które wyczerpuje jej znamiona, musi charakteryzować się następującymi cechami:
- Zewnętrznością
- Niemożliwością jego przewidzenia
- Niemożliwością zapobieżenia jego skutkom
Przy czym wszystkie trzy wyżej wymienione kryteria powinny być spełnione łącznie.
Ważne jest aby siłę wyższą odróżniać od tzw. przypadku, który nie musi być zdarzeniem nadzwyczajnym i zewnętrznym.
Zgodnie z uzasadnieniem wydanego w dniu 19 listopada 2019 roku Wyroku Sadu Apelacyjnego w Lublinie (sygn. akt: III APa 15/19), Zdarzenie jest zewnętrzne wówczas, gdy następuje poza strukturą przedsiębiorstwa. Niemożliwość przewidzenia, że dane zdarzenie nastąpi, należy pojmować jako jego nadzwyczajność i nagłość. Niemożliwość zapobiegnięcia skutkom zdarzenia jest tłumaczona jako jego przemożność, a więc niezdolność do odparcia nadchodzącego niebezpieczeństwa. Za przejawy siły wyższej uznaje się katastrofalne zjawiska wywołane działaniem sił natury, np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów. Jako siłę wyższą traktuje się także akty władzy publicznej oraz zjawiska społeczne lub polityczne o skali katastrofalnej.
Jeżeli strony w zawieranej przez siebie umowie strony uwzględniły pojęcie siły wyższej, to należy w pierwszej kolejności dokładnie prześledzić wszystkie jej zapisy, aby móc uzyskać informacje na temat tego, czy wskazane zostały przesłanki, które kwalifikują konkretne zdarzenie jako siłę wyższą. W wielu umowach znajdują się specjalne działy, odnoszące się do tego pojęcia, w których opisane są sytuacje, które w świetle konkretnego stanu faktycznego będą mogły dopuszczać wystąpienie siły wyższej – przykładem można podać słowniczki, znajdujące się najczęściej w umowach ubezpieczenia. W obrocie profesjonalnym – między przedsiębiorcami, kontrahenci w umowach dokładnie określają zdarzenia stanowiące siłę wyższą oraz opisują możliwe konsekwencje w przypadku jej powstania.
Do interpretacji postanowień umownych należy podchodzić z odpowiednią ostrożnością i precyzją, bowiem nie wszystkie uregulowania znajdujące się w umowie, można uznać za wiążące. Sąd Apelacyjny w Warszawie w Wyroku z dnia 3 lipca 2014 roku (sygn. akt: VI ACa 1313/13) rozpoznając sprawę, której przedmiotem było użycie pojęcia siły wyższej w umowie stwierdził, że Wątpliwości budzi również użycie bardzo ogólnikowego i nieprecyzyjnego określenia braku odpowiedzialności za szkody spowodowane działaniem siły wyższej. Brzmienie tego zapisu w połączeniu z użyciem zwrotu „w szczególności”, jest na tyle ogólne, że przyznaje pozwanemu de facto możliwość uznania za siłę wyższą zdarzeń, które w rzeczywistości wynikły z winy pozwanego, np. wskutek niewłaściwego zabezpieczenia terenu portu przed działaniem sił natury (np. deszczu, wiatru, wody itp.), co może skutkować nieuzasadnionym uchylaniem się od odpowiedzialności przez pozwanego (…) Dodatkowo, Sąd w uzasadnieniu Wyroku stwierdził, że Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są przy tym w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy zatem w każdym przypadku indywidualnie oceniać treść klauzuli umownych, dokładnie analizując ich treść, odnosząc ją do realiów konkretnej relacji i stanu faktycznego.
Wystąpienie siły wyższej zazwyczaj wywołuje bardzo daleko idące skutki. Może ono bowiem wskazywać na m.in. wyłączenie odpowiedzialności danego podmiotu za szkodę, brak możliwości naliczenia kary umownej, zmianę okoliczności umowy skutkującą niemożliwością jej wykonania, a w konsekwencji np. możliwością skorzystania z prawa odstąpienia od umowy. Samo wystąpienie siły wyższej nie przesądza jednak o zwolnieniu kontrahenta z odpowiedzialności. Należy pamiętać, że pomiędzy szkodą a wystąpieniem siły wyższej musi zachodzić związek przyczynowy – osoba, która powołuje się na jej wystąpienie jest zobowiązana możliwymi środkami dowodowymi taki związek wykazać.
Analizując obecną sytuację społeczną w Polsce i na całym świecie, związaną z pandemią koronawirusa oraz możliwymi jej dalszymi skutkami, można wnioskować, że w wielu sytuacjach przedsiębiorcy będą mogli przyjąć jej wystąpienie jako siłę wyższą. Aby jednak móc skutecznie się na nią powołać, należy wykazać, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania miało z nią ścisły związek. Nie będzie dla kontrahenta trafnym argumentem powoływanie się na siłę wyższą wywołaną pandemią, jeżeli przyczynę niewykonania lub nienależytego wykonania przez niego umowy stanowiło wyłącznie jego niedbalstwo, brak należytej staranności lub inne okoliczności za które wyłącznie on ponosi odpowiedzialność. Należy pamiętać, że wystąpienie pandemii oraz jej skutków m.in. zdrowotnych, politycznych, ekonomicznych należy oceniać indywidualnie, w każdej sprawie biorąc pod uwagę okoliczności i charakter konkretnego zobowiązania.
Aplikant radcowski Damian Górnik
Comments are closed.