O dzieciach w kontekście ich samodzielności w życiu codziennym
W codziennym życiu rodzice – w ramach wykonywania władzy rodzicielskiej – dokonują w imieniu dzieci różnych czynności czy też wyrażają zgodę na samodzielne dokonanie czynności przez dziecko. Jest to dla nas oczywiste i nie zwracamy na to większej uwagi. Kiedy więc dziecko może działać samo, a kiedy potrzebna jest zgoda rodzica? Czy są sytuacje kiedy i rodzice mają ograniczone możliwości w podejmowaniu decyzji w kwestiach dzieci?
Czy dzieci mogą działać samodzielnie?
Dzieci do ukończenia 13 roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że nie mogą same skutecznie zaciągać zobowiązań ani nabywać praw. Zgodnie z kodeksem cywilnym czynność dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna. Mówiąc krótko takie dziecko nie może w ważny sposób samo zawrzeć umowy np. umowy sprzedaży.
Ciężko sobie jednak wyobrazić, aby dziecko w tym wieku nie mogło dokonać zakupu podstawowych produktów, takich jak chleb czy woda. Choć należy pamiętać, że nawet kupno przez dziecko gazety czy bułki do szkoły stanowi umowę cywilnoprawną – umowę sprzedaży. Przepisy kodeksu cywilnego dopuszczają jednak możliwość zawierania umów przez osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnych, czyli między innymi dzieci poniżej 13 roku życia. Może to nastąpić pod warunkiem, że są to umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. I do takich umów możemy zaliczyć wspomniany wcześniej zakup pieczywa, gazety, innych rzeczy pierwszej potrzeby czy choćby drobnej zabawki. Ważne aby były to rzeczy drobne, a zatem cena towaru nie może być zbyt wysoka. Umowa taka nie staje się ważna jeśli pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby nie posiadającej zdolności do czynności prawnych.
W sytuacji, gdy dziecko dokonałoby większego zakupu bez zgody rodziców np. telefonu komórkowego, nawet jeśli sprzedawca wyda towar i otrzyma od dziecka zapłatę, to i tak umowa sprzedaży będzie nieważna.
Sytuacja dzieci powyżej 13 lat, ale przed ukończeniem 18.
Osoby, które ukończyły 13 lat ale nie ukończyły 18 lat mają w świetle przepisów ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Osoba taka może samodzielnie zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Może również, co do zasady rozporządzać swoim zarobkiem, jeżeli podjęły już zatrudnienie. Jeżeli osoba taka otrzymała od swojego przedstawiciela ustawowego, czyli rodzica jakieś przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, może nimi rozporządzać w pełnym zakresie. Poza czynnościami, które zgodnie z przepisami wymagają np. zgody sądu. I na tym kończy się samodzielność tych osób.
Zasadą jest, że do ważności innych czynności prawnych dokonanych przez takie osoby, to znaczy wtedy, kiedy rozporządzają one swoimi prawami lub zaciągają zobowiązania, potrzebna jest zgoda ich przedstawiciela ustawowego – najczęściej rodziców. Dokonanie przez osobę o ograniczonej zdolności jednostronnej czynności bez zgody przedstawiciela ustawowego powoduje, że jest ona nieważna. Jeżeli małoletni zawiera umowę bez takiej zgody, to ważność umowy jest uzależniona od potwierdzenia jej przez przedstawiciela ustawowego. Jeśli takiego potwierdzenia nie będzie, to umowa jest nieważna.
Przykład: Gdy siedemnastolatek kupi np. samochód, a rodzice nie będą chcieli wyrazić zgody na ten zakup, to transakcja nie będzie ważna.
Patrząc z punktu widzenia drugiej strony umowy istotne jest, że nie może ona się powoływać na brak zgody przedstawiciela ustawowego chcąc wycofać się z umowy. Może jednak wyznaczyć przedstawicielowi termin na potwierdzenie umowy, a po jego bezskutecznym upływie staje się wolna od zobowiązań.
Kiedy rodzice mogą podejmować decyzję samodzielnie w sprawach dziecka?
Rodzice w ramach posiadanej władzy rodzicielskiej obowiązani są do sprawowania pieczy nad osobą dziecka oraz jego majątkiem. W obecnych realiach społeczno-ekonomicznych posiadanie przez dziecko majątku nie jest już sytuacją nadzwyczajną i wyjątkową. Począwszy od prezentów urodzinowych, świątecznych czy komunijnych – dzieci mogą posiadać pokaźny majątek. Mówimy tu również o sytuacjach uzyskiwania przez dziecko różnych stypendiów, nagród w konkursach czy zawodach sportowych. Do najczęstszych sposobów pozyskiwania przedmiotów o większej wartości przez dziecko należą darowizna oraz dziedziczenie. W sprawach życia codziennego rodzice mogą podejmować decyzje samodzielnie. Chodzi szczególnie o decyzje dotyczące zarządu majątkiem dziecka. Czynności te określane są jako czynności zwykłego zarządu. Jest to załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłym korzystaniem z przedmiotów majątku dziecka. Natomiast w przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego.W jakich sytuacjach będziemy mieć z tym do czynienia? Z uwagi na to, że nie ma w przepisach definicji czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, nie mamy również zamkniętego katalogu czynności. O tym czy mamy do czynienia z taką czynnością decyduje ciężar gatunkowy i wartość dokonanej czynności, a także skutki czynności dla majątku dziecka. Chodzi tutaj o jak najpełniejszą ochronę interesów życiowych dziecka.
Przykładowo będą to:
- czynności dotyczące nieruchomości – zbycie, nabycie
- odrzucenie spadku
- zrzeczenie się roszczenia np. odszkodowawczego
- zawarcie ugody (chyba, że ugoda prowadzi jedynie do przysporzenia)
Np. gdyby rodzice chcieli sprzedać nieruchomość odziedziczoną przez dziecko po babci konieczne będzie uzyskanie zgody sądu na dokonanie tej czynności.
Czynność dokonana bez wymaganej zgody jest nieważna. Istotne jest również to, że zgodę należy uzyskać przed dokonaniem czynności. Nie można następczo naprawić wadliwości czynności dokonanej bez wymaganej zgody. Postępowanie o udzielenie zezwolenia prowadzone jest w trybie nieprocesowym. Aby uzyskać zgodę na dokonanie czynności należy złożyć wniosek do sądu opiekuńczego o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka. Opłata sądowa od takiego wniosku wynosi 100 zł. We wniosku należy opisać na czym polega czynność, której chcemy dokonać, przyczyny i cel dokonania czynności. Sąd będzie badał przede wszystkim czy dana czynność jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd oraz cel i korzyści jakie osiągnie dziecko. Postanowienie staje się skuteczne po jego uprawomocnieniu, wtedy możemy dokonać danej czynności. Jednocześnie uzyskanie zezwolenia nie obliguje nas do dokonania czynności tzn. rodzice mogą zrezygnować z jej dokonania bez żadnych konsekwencji. Oczywiście poza kwestią odrzucenia spadku w imieniu małoletniego brak oświadczenia o odrzuceniu spadku powoduje nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ale tutaj wchodzimy na grunt prawa spadkowego, co stanowi osobne kwestie do omówienia.
r.pr. Marta Biernacka
Comments are closed.