Zachowek

11 lipca 2024

blog, Blog wewnątrzMożliwość komentowania Zachowek została wyłączona

Zachowek to instytucja prawa spadkowego zapewniająca ochronę przed pokrzywdzeniem najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Jest to temat, który zazwyczaj budzi emocje i nierzadko powoduje powstanie sporów rodzinnych, które przeobrażają się w wieloletnie sprawy sądowe.

Komu przysługuje zachowek i w jakiej wysokości?

Zachowek to świadczenie zagwarantowane najbliższym, którzy zostali odsunięci od dziedziczenia w takiej wysokości, w jakiej dziedziczyli by według zasad ustawowych.

Uprawnionymi do zachowku są:

1. małżonek spadkodawcy,
2. zstępni spadkodawcy,
3. rodzice spadkodawcy,

– jeśli byliby powołani do spadku z ustawy.

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Wysokość przysługującego zachowku nie zawsze jest taka sama.

Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli uprawnionym jest małoletni zstępny to wysokość zachowku, którego może żądać wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W innych przypadkach wysokość ta wynosi połowę wartości udziału spadkowego.

Przy ustalaniu wysokości zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

 

Czy można pozbawić prawa do zachowku?

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, czyli ich wydziedziczyć. Takie postępowanie jest możliwe gdy uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Zgodnie z art. 1009 k.c. „przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu”.

Należy jednak mieć na uwadze, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Co więcej, zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

 

Czy darowizna stanowi ochronę przed zachowkiem?

Art. 994 §1 k.c. stanowi, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Powyższa reguła budzi w wielu przypadkach nieuzasadnione przekonanie, iż wszystkie darowizny dokonane 10 lat przed otwarciem spadku nie mają znaczenia dla wysokości zachowku. Wskazana granica czasowa znajduje zastosowanie tylko w stosunku do „obcych” obdarowanych, natomiast w przypadku dokonania darowizny na rzecz „bliskiego”, tzn. osoby będącej spadkobiercą lub uprawnionej do zachowku, limit ten nie działa, co oznacza konieczność doliczenia także dawniejszych darowizn.

W myśl art. 994 §1 k.c. nie podlegają również uwzględnieniu drobne darowizny, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte. Będą to np. stosunki rodzinne, lokalne, regionalne, a także stosunki o podłożu religijnym. Do zwyczajowo przyjętych darowizn należeć mogą np. prezenty wręczane z okazji uroczystości rodzinnych, odwiedzin czy upominki dla osoby bliskiej w związku z jej osiągnięciami. Ich wartość musi być niewielka.

 

Przedawnienie roszczeń z zachowku

Zgodnie z art. 1007 §1 k.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Warto pamiętać, że obowiązek zapłaty zachowku nie ma charakteru bezwzględnego. W przypadku powstania sporu, ostateczną wysokość zachowku zawsze ustala sąd.

 

---