Sygnaliści – czyli jak wdrożyć dyrektywę o sygnalistach?
O dyrektywie w sprawie sygnalistów z pewnością każdy już słyszał. Nie każdy jednak wie co konkretnie oznacza i w jaki sposób wdrożyć ją w swojej firmie. Poniżej postaram się przybliżyć temat i odpowiedzieć na najczęstsze pytania jakie zadają mi klienci.
Kim jest sygnalista?
Sygnalistą (w ustawie nazywanym „zgłaszającym”) nazywa się osobę, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa w kontekście związanym z jej pracą lub współpracą z firmą czy innym podmiotem. Katalog możliwych osób jest bardzo szeroki. Zgłaszającym może być:
- Pracownik, bądź były pracownik,
- Kandydat aplikujący o pracę, który uzyskał informację o naruszeniu prawa w procesie rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy,
- Osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej (zleceniobiorca),
- Przedsiębiorca,
- Akcjonariusz lub wspólnik,
- Członek organu osoby prawnej,
- Osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawca lub dostawca, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
- Stażysta,
- Wolontariusz.
Jakie podmioty będą musiały stosować przepisy ustawy o ochronie sygnalistów?
Na chwilę obecną projekt ustawy zakłada, że przepisy będą musiały stosować przedsiębiorstwa:
- Zatrudniające ponad 250 pracowników.
- Oraz zatrudniające pomiędzy 50 a 249 pracowników.
Jak wdrożyć przepisy o ochronie sygnalistów? Obowiązki pracodawców.
Projekt ustawy różnicuje trzy kanały zgłaszania naruszeń prawa:
- Zgłoszenie wewnętrzne w ramach pracodawcy,
- Zgłoszenia zewnętrzne kierowane do organu publicznego lub organu centralnego (wg projektu będzie nim Rzecznik Praw Obywatelskich), oraz
- Ujawnienie publiczne dokonywane za pośrednictwem mediów tradycyjnych czy społecznościowych
Dla pracodawców najistotniejsze są kwestie związane ze zgłoszeniem wewnętrznym.
Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest przygotowanie i wdrożenie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych. Poza tym, koniecznie jest utworzenie kanałów zgłoszeń oraz prowadzenie rejestru zgłoszeń i prowadzenia tzw. działań następczych poprzez uruchomienie procedur wyjaśniających i dochodzeń wewnętrznych.
Regulamin musi zostać skonsultowany z zakładową organizacją związkową lub (w przypadku jej braku) z przedstawicielami pracowników. Ustawa przewiduje jedynie konsultacje, co oznacza, że nie trzeba uzyskiwać zgody organizacji związkowych/przedstawicieli pracowników.
Konieczność wprowadzenia przez pracodawcę procedur zapewniających ochronę tożsamości:
- każdej osoby dokonującej zgłoszenia (sygnalisty);
- osób, których dotyczy zgłoszenie (potencjalny „sprawca”);
- oraz osób trzecich, o których mowa w zgłoszeniu (np. świadków).
Pracodawca jest zobligowany w ramach wdrożenia ustawy o sygnalistach m.in. do:
- opracowania i wdrożenia procedury anonimowego zgłaszania naruszeń,
- wskazania osoby odpowiedzialnej za odbieranie zgłoszeń,
- określenia sposobu odbierania zgłoszeń,
- określenia sposobu ochrony pracownika dokonującego zgłoszenia, zapewniającego co najmniej ochronę przed działaniami o charakterze represyjnym, dyskryminacją lub innymi rodzajami niesprawiedliwego traktowania,
- określenia sposobu ochrony danych osobowych pracownika dokonującego zgłoszenia oraz osoby, której zarzuca się dokonanie naruszenia, zgodnie z przepisami o ochronie danych osobowych,
Jakie naruszenia podlegają zgłoszeniu?
Zgodnie z projektem ustawy, zgłoszenia powinny dotyczyć naruszenia prawa Unii lub prawa krajowego odnoszącego się do:
- Zamówień publicznych;
- Usług, produktów i rynków finansowych;
- Zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
- Bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
- Bezpieczeństwa transportu;
- Ochrony środowiska;
- Ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
- Bezpieczeństwa żywności i pasz;
- Zdrowia i dobrostanu zwierząt;
- Zdrowia publicznego;
- Ochrony konsumentów;
- Ochrony prywatności i danych osobowych;
- Bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
- Interesów finansowych Unii Europejskiej;
- Rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.
Kary za brak wdrożenia przepisów o ochronie sygnalistów
Projekt ustawy przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności albo do 3 lat pozbawienia wolności za:
- Utrudnianie dokonywania zgłoszenia,
- Dokonywanie działań odwetowych wobec sygnalisty,
- Naruszenie poufności tożsamości sygnalisty,
- Brak ustanowienia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych
Jak wygląda aktualnie etap legislacyjny wejścia w życie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia w polskim porządku prawnym?
Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa ma wdrożyć w Polsce postanowienia unijnej dyrektywy o sygnalistach. Rządowe prace legislacyjne nad projektem ustawy o sygnalistach zostały zapoczątkowane jeszcze w 2021 r. W związku ze zmianą władz rządowych na jesieni 2023 r. projekt ustawy o sygnalistach został ponownie wpisany do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Rząd planuje przyjęcie projektu ustawy w I kwartale 2024 r.
prawnik Magdalena Cyburt
Comments are closed.