ROZLICZENIA MAJĄTOWE A KONKUBINAT
Z uwagi na to, że coraz więcej osób decyduje się na wspólne życie w nieformalnych związkach, ogólna wiedza o tym, czym jest konkubinat jest dość powszechna. Jednak nie wszyscy wiedzą, że polskie prawo nie zawiera definicji konkubinatu i jedynie w orzecznictwie wykształciło się pojęcie czym jest konkubinat. W jednym z wyroków Sąd Najwyższy wskazał, że konkubinat jest prawnie nieuregulowaną trwałą wspólnotą życiową mężczyzny i kobiety, a jako cechy charakterystyczne konkubinatu wskazał:
- związek mężczyzny i kobiety,
- trwałość tego związku,
- pożycie jak w małżeństwie,
- brak zdarzenia prawnego regulującego ten związek.
Zatem, konkubinat rozumieć należy jako współżycie analogiczne do małżeńskiego z tą różnicą, że pozbawione legalnego węzła. I tak jak nie ma to wpływu na kwestię uczuć i wzajemnych relacji między partnerami, to warto pamiętać, że jeśli chodzi o kwestie finansowe i wzajemne rozliczenia, mamy do czynienia z sytuacją zupełnie inną niż między małżonkami.
Podział majątku i dziedziczenie w konkubinacie
Do wzajemnych rozliczeń w konkubinacie dochodzi przede wszystkim wtedy, gdy osoby pozostające w związku postanawiają tę relację zakończyć albo w przypadku śmierci jednego z partnerów. Zagadnienie rozliczenia majątku konkubentów należy do spornych w praktyce sądowej, przede wszystkim dlatego, że przepisy prawa nie regulują tej instytucji.
W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym „konkubinat sam przez się nie może być źródłem żadnych praw i obowiązków uregulowanych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Z tego względu do konkubinatu nie można – nawet przez analogię – stosować przepisów o małżeństwie. Odnosi się to również do zawartych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przepisów dotyczących stosunków majątkowych małżeńskich, w tym rozliczeń następujących po ustaniu wspólności. Odmienna wykładnia oznaczałaby bowiem zrównanie w pewnym zakresie małżeństwa oraz związku nieformalnego, do czego brak podstawy prawnej. Z drugiej strony nie budzi wątpliwości konieczność dokonania rozliczeń majątkowych po ustaniu konkubinatu.” (zob. Wyrok SA w Szczecinie z 24.02.2021 r., I ACa 337/20, LEX nr 3164511).
W konsekwencji, do podziału majątku między konkubentami znajdą zastosowanie przepisy prawa cywilnego. W orzecznictwie dominuje pogląd, że „co do roszczeń z tytułu nabytych wspólnie nieruchomości i rzeczy ruchomych, jak również z tytułu nakładów dokonanych na te przedmioty, należy stosować przepisy o zniesieniu współwłasności, natomiast co do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jednego z konkubentów na wchodzące w skład wspólnego gospodarstwa przedmioty majątkowe należące do drugiej z tych osób, zastosowanie znaleźć powinny przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.” (zob. Wyrok SA w Szczecinie z 12.05.2022 r., I ACa 249/22, LEX nr 3431809).
Problemem w konkubinacie może się okazać także kwestia spadku po zmarłym partnerze, ponieważ zgodnie z prawem drugi z partnerów nie ma prawa odziedziczyć po zmarłym jego części majątku. Jedynym sposobem na zabezpieczenie interesów konkubenta pozostaje zatem spisanie testamentu. Należy jednak mieć na uwadze, że jeśli zmarły partner pozostawił po sobie dzieci, współmałżonka, z którym nie miał rozwodu lub innych krewnych, którzy uprawnieni byliby do dziedziczenia ustawowego, przysługiwać im będzie roszczenie o tzw. zachowek.
Jak osoby żyjąc w konkubinacie powinny zabezpieczyć swoje sprawy majątkowe?
Warto rozważyć zawarcie pisemnej umowy cywilnoprawnej, która określiłaby stosunki majątkowe między konkubentami i ułatwiłaby wzajemne rozliczenia w przypadku rozstania. Z uwagi na to, że osoby pozostające w nieformalnych związkach rzadko zawierają tego rodzaju umowy i w dużej mierze kształtują swoje stosunki w drodze ustnych umów, może powodować to problemy w przyszłości, gdy zajdzie potrzeba wzajemnych rozliczeń.
Niezależnie od istnienia różnych możliwości rozliczeń konkubentów, ważne jest, aby w trakcie trwania związku gromadzić np. dokumenty, rachunki, faktury, ponieważ istotny jest każdy ślad współfinansowania wspólnych inwestycji. Jeżeli np. kupione zostało wspólnie mieszkanie, ale remont został sfinansowany tylko przez jedną osobę, powinno być to udokumentowane.
W sytuacji, gdy partnerzy wspólnie finansują zakup np. samochodu, powinno się w umowie jako kupujących wskazać oboje partnerów, ponieważ jeżeli w umowie stroną kupującą będzie np. tylko partner, trudniej będzie partnerce udowodnić, że daną rzecz zakupili wspólnie.
Podsumowując, w świetle obowiązujących przepisów prawa, sytuacja majątkowa i wzajemne rozliczenia osób pozostających w związku małżeńskim i tych pozostających w konkubinacie, znacząco się różnią. Zatem warto rozważyć sporządzenie umowy cywilnoprawnej, która regulowałaby kwestie majątkowe i jednocześnie stanowiła zabezpieczenie na przyszłość.
r.pr. Marta Gietka
Comments are closed.