OCENA NALEŻYTEJ STARANNOŚCI NA ETAPIE ROZPOCZĘCIA WSPÓŁPRACY Z KONTRAHENTEM
Jednym z istotnych warunków, jakie musi spełnić podatnik VAT, aby zachować prawo do odliczenia podatku naliczonego (ujętego w fakturach zakupu), jest zachowanie należytej staranności przy ocenie ryzyka nieświadomego uczestnictwa w oszustwie podatkowym. Warto podkreślić, że w zdecydowanej większości sporów dotyczących prawa do odliczenia podatku naliczonego organy podatkowe kwestionują zachowanie przez podatnika należytej staranności.
W takiej sytuacji organy KAS bardzo często twierdzą, że podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że dostawcy lub nabywcy biorący udział pośrednio lub bezpośrednio w dostawie tego samego towaru lub usługi uczestniczą w nierzetelnym rozliczaniu podatku, w celu odniesienia korzyści majątkowej. Wobec powyższego jeżeli podatnik zachowałby należytą staranność, to nie podjąłby współpracy z kwestionowanym dostawcą.
Szczególnie wysokie ryzyko nieświadomego uczestnictwa w transakcji, której celem pośrednim czy też bezpośrednim jest wyłudzenie VAT, ma miejsce przy nawiązaniu współpracy z nowym kontrahentem. Nie istnieje przy tym zestaw działań, których podjęcie zagwarantowałoby, że w przypadku sporu, organy podatkowe uznają, że podatnik zachował należytą staranność. Ministerstwo Finansów w celu minimalizacji ryzyka zakwestionowania przez organy podatkowe prawa do odliczenia podatku naliczonego w rezultacie niezachowania należytej staranności przygotowało Metodykę w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych, która jest narzędziem wykorzystywanym przez organy KAS przy dokonywaniu oceny ryzyka braku dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych udokumentowanych fakturą z wykazaną kwotą podatku od towarów i usług (VAT). Dokument określa najistotniejsze okoliczności, które powinny być brane pod uwagę przy ocenie zachowania podatników, którzy sami nie dokonali oszustwa w zakresie podatku VAT oraz nie wiedzieli, że transakcja, w wyniku której nabyli towar, służy oszustwu w zakresie VAT.
Niepodjęcie przez podatnika działań wskazanych w Metodyce znacznie zwiększa ryzyko uznania przez organy KAS, że podatnik nie zachował należytej staranności. Należy podkreślić, że wyłudzenia VAT mają miejsce najczęściej w przypadku transakcji
o większej skali, dlatego też wskazane w Metodyce okoliczności powinny być stosowane z uwzględnieniem wartości transakcji.
Zgodnie z Metodyką podatnik na etapie rozpoczęcia współpracy z kontrahentem powinien dokonać oceny:
- Spełnienia kryteriów formalnych.
- Wiarygodności podatkowej kontrahenta.
- Ryzyka podatkowego wynikającego z cech proponowanej umowy.
- Ryzyka podatkowego wynikającego z warunków / cech realizacji umowy / dostawy.
W celu dochowania należytej staranności w pierwszej kolejności powinno się dokonać oceny formalnego statusu kontrahenta, która obejmuje:
- Sprawdzenie na tzw. Białej liście (wykazie prowadzonym przez Szefa KAS – https://www.podatki.gov.pl/wykaz-podatnikow-vat-wyszukiwarka), czy kontrahent jest podatnikiem VAT oraz czy wskazywany przez kontrahenta do rozliczenia transakcji rachunek bankowy znajduje się na Białej liście.
- Sprawdzenie czy kontrahent posiada wymagane koncesje i zezwolenia dotyczące towarów będących przedmiotem planowanych transakcji.
Nie spełnienie przez kontrahenta powyższych kryteriów, powinno skutkować odmową nawiązania z nim współpracy.
Weryfikacja kryteriów formalnych jest warunkiem koniecznym lecz niewystarczającym dla zachowania należytej staranności.
Spośród wskazanych w Metodyce kryteriów transakcyjnych, jedynie wystąpienie przesłanki „Transakcja została przeprowadzona bez ryzyka gospodarczego”, powinno skutkować automatycznym podjęciem decyzji o zaniechaniu współpracy z kontrahentem. Jeżeli zatem kontrahent proponuje nam udział w transakcji w rezultacie której, może zarobić nie ponosząc jakiegokolwiek ryzyka, to powinniśmy przyjąć, że istnieje bardzo duże ryzyko, iż jesteśmy wciągani w transakcje, której prawdziwym celem jest wyłudzenie podatku. Musimy pamiętać, że na rynku nie ma tzw.: „darmowych obiadów”. Zawsze należy ocenić, jaką faktycznie wartość wnosimy do danej transakcji.
Pozostałe wymienione w Metodyce kryteria zwiększają ryzyko podatkowe, nie prowadzą jednak automatycznie do decyzji o niepodjęciu współpracy z danym kontrahentem.
Pierwsza grupa przesłanek zwiększających ryzyko podatkowe dotyczy oceny wiarygodności podatkowej kontrahenta, która zgodnie z Metodyką polega na weryfikacji, czy u potencjalnego kontrahenta występują poniższe okoliczności:
- Kontrahent będący spółką kapitałową dysponował kapitałem zakładowym niewspółmiernie niskim w stosunku do okoliczności transakcji.
- Kontrahent posiadał siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej pod adresem, pod którym brak było oznak prowadzenia działalności gospodarczej.
- Kontrahent nie posiadał zaplecza organizacyjno-technicznego odpowiedniego do rodzaju i skali prowadzonej działalności gospodarczej.
- Podatnik nabył od kontrahenta towary, które należą do innej branży niż ta, w której działa kontrahent i których dotychczas podatnik od niego nie nabywał, jeżeli zmiana profilu działalności kontrahenta nie ma uzasadnienia ekonomicznego.
- Kontrahent nie dysponuje stroną internetową (lub nie jest obecny w mediach społecznościowych) z informacjami odpowiednimi do skali prowadzonej działalności, mimo że jest to przyjęte w danej branży
Drugim obszarem weryfikacji jest ocena warunków proponowanej umowy (kontraktu). Ryzyko, że mamy do czynienia z transakcją nierzetelną rośnie, jeżeli występuje co najmniej jedna z następujących okoliczności:
- Kontakt z kontrahentem lub osobą go reprezentującą nie był odpowiedni dla okoliczności danej transakcji.
- Transakcja została zawarta na warunkach znacznie odbiegających od tych, które uznawane były w danej branży za gwarantujące bezpieczeństwo obrotu.
- Cena towaru oferowanego podatnikowi przez kontrahenta znacząco odbiegała od ceny rynkowej bez ekonomicznego uzasadnienia
- Wymagany przez kontrahenta od podatnika termin płatności był krótszy niż termin płatności oferowany przez innych dostawców z tej samej branży bez ekonomicznego uzasadnienia.
- Transakcja pomiędzy podatnikiem a kontrahentem nie była udokumentowana umową, zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków tej transakcji.
Ostatni obszar, który powinien podlegać weryfikacji, w celu zachowania należytej staranności dotyczy okoliczności przeprowadzenia danej transakcji oraz jej rozliczenia. Ryzyko, że mamy do czynienia z transakcją nierzetelną rośnie, jeżeli występuje co najmniej jedna z następujących okoliczności:
- Dostawca oczekuje dokonania płatności gotówką lub proponuje obniżenie ceny w przypadku płatności gotówką, gdy wartość transakcji przekracza 15 000 zł.
- Dostawca oczekuje płatności na dwa odrębne rachunki bankowe, rachunek podmiotu trzeciego lub rachunek zagraniczny.
- Dostawca oczekuje płatności na rachunek bankowy niewstępujący na Białej liście.
- Kontrahent dostarczał towary niezgodne z wymaganiami jakościowymi określonymi w przepisach prawa powszechnie obowiązującego.
Wymienione wyżej przesłanki, powinny być oceniane z uwzględnieniem specyfiki branży oraz pozostałych okoliczności transakcji, w tym jej wartości. Istotne jest przy tym, czy nie następuje kumulacja czynników ryzyka. Przykładowo, jeżeli jednocześnie występują następujące okoliczności: proponowana transakcja dotyczy branży, w której często występują oszustwa podatkowe, kapitał zakładowy potencjalnego dostawcy wynosi 5% wartości transakcji i dostawca ten nie posiada zaplecza organizacyjno-technicznego odpowiedniego do rodzaju i skali prowadzonej działalności gospodarczej, proponowana cena jest o 20% niższa od średniej rynkowej i trudno jest uzasadnić racjonalnie dlaczego dostawca może oferować tak atrakcyjną cenę, a oczekiwany termin płatności jest znacznie krótszy od typowego w branży, to ryzyko zakwestionowania przez organ podatkowy takiej transakcji jest tak duże, że podatnik nie powinien podejmować współpracy z takim dostawcą lub dokonać płatności z wykorzystaniem mechanizmu podzielonej płatności.
Podsumowując, w celu zachowania należytej staranności w przypadku transakcji o istotnej wartości podatnik powinien przed podjęciem współpracy z kontrahentem dokonać weryfikacji kontrahenta oraz proponowanych przez niego warunków transakcji z punktu widzenia ryzyka nieświadomego uczestnictwa w oszustwie podatkowym. W celu minimalizacji ryzyka zakwestionowania przez organ podatkowy prawa do odliczenia podatku naliczonego, podatnik powinien w stosunku do kontrahenta podejmować co najmniej działania wskazane w Metodyce opracowanej przez MF.
Zakwestionowanie przez organ podatkowy zachowania przez podatnika należytej staranności może skutkować:
- Utratą prawa do odliczenia podatku naliczonego.
- Wykreśleniem z rejestru jako podatnika VAT.
- Odpowiedzialnością karną w tym uznaniem, że podatnik popełnił tzw. zbrodnie VAT.
Dr hab. Prof. US Tomasz Strąk
Comments are closed.