Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem
Bardzo częstym elementem towarzyszącym popełnieniu przestępstwa jest pokrzywdzenie osoby trzeciej. Może ono przybrać różną postać, np. skutkować powstaniem szkody o charakterze majątkowym – uszkodzeniem cudzego mienia, przywłaszczeniem środków finansowych, jak również może spowodować krzywdę po stronie pokrzywdzonego, która zazwyczaj przejawia się jako cierpienia psychiczne, a nierzadko również fizyczne, mogące wystąpić razem lub samodzielnie (np. cierpienia psychiczne wywołane wstrząsem psychicznym) na skutek popełnienia przez sprawcę czynu zabronionego.
Mówiąc o pokrzywdzeniu przestępstwem, należy mieć na myśli popełnienie przez sprawcę jednego z czynów zabronionych wymienionych w treści Kodeksu karnego, tj. oszustwa, kradzieży, spowodowania wypadku w komunikacji etc. Postępowanie karne służy – przede wszystkim – wykryciu sprawcy przestępstwa oraz pociągnięciu go do odpowiedzialności karnej. Poza wyżej wymienionym, zasadniczym celem, jako jeden z celów postępowania karnego wskazuje się uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego.
Zgodnie z treścią przepisu art. 49 § 1 Kodeksu postępowania karnego, Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Aby przyznać danej osobie w procesie karnym status pokrzywdzonego, musi istnieć adekwatny związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy przestępstwem a szkodą i krzywdą powstałymi po jego stronie, a ponadto taka osoba musi złożyć wniosek, o którym mowa poniżej.
Na podstawie art. 49a Kodeksu postępowania karnego, Pokrzywdzony, a także prokurator, może aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 Kodeksu karnego – wniosek o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem.
Zasadniczo, osoba pokrzywdzona czynem, o który toczy się postępowanie karne może we wniosku przedstawić swoje roszczenia o charakterze majątkowym, tj. odszkodowania, mającego na celu wyrównanie straty, którą pokrzywdzony poniósł na skutek przestępstwa. Należy zauważyć, że wysokość odszkodowania pokrzywdzony jest obowiązany dostępnymi środkami dowodowymi wykazać, tj. udowodnić rzeczywistą stratę jaka powstała w związku z popełnionym przestępstwem. Stanowiska sądów są w tym zakresie jednoznaczne, gdyż zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody nie może bowiem zmierzać do nieuzasadnionego przysporzenia w majątku pokrzywdzonego. Do ustalenia reguł stosowanych prze sąd przy orzekaniu obowiązku naprawienia szkody stosuje się przepisy prawa cywilnego. Szkoda podlegająca naprawieniu w postępowaniu karnym obejmuje zarówno damnum emergens (szkoda rzeczywista), jak i lucrum cessans (utracone korzyści). W przypadku udowodnienia winy sprawcy szkody, sąd karny nie może odmówić orzeczenia obowiązku naprawienia szkody. Jeżeli pokrzywdzony wykaże powstanie szkody jedynie w części, może dochodzić uzupełnienia swoich roszczeń w postępowaniu cywilnym, zgodnie z treścią art. 46 § 3 Kodeksu karnego.
Jeżeli chodzi o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę to dotyczy ono sytuacji, gdy doszło do naruszenia dóbr osobistych pokrzywdzonego lub do wyrządzenia mu innej krzywdy moralnej (bez spowodowania szkody majątkowej albo obok spowodowania szkody majątkowej), np. cierpień psychicznych powstałych w związku z uszczerbkiem na zdrowiu, utraty horyzontów zawodowych, naruszeniem dobrego imienia lub utraty wizerunku etc. Wysokość zadośćuczynienia nigdy nie jest jednoznaczna a jego orzeczenie pozostaje w gestii sądu, który każdorazowo jest zobowiązany do indywidualnego badania okoliczności sprawy oraz czynników mających wpływ na krzywdę osoby poszkodowanej przestępstwem.
Realizacja obowiązku naprawienia szkody w postępowaniu karnym może przybrać formę przymusową, co oznacza, że orzeczenie obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę jest obligatoryjne w przypadku złożenia wniosku o orzeczenie tego środka przez pokrzywdzonego (por. art. 49 k.p.k.) lub inną osobę uprawnioną (por. art. 49a, 51 i 52 k.p.k.). Nie wyklucza to jednak wybrania przez pokrzywdzonego i sprawcę jednej z koncyliacyjnych metod naprawienia szkody, poprzez np. skierowanie sprawy na drogę postępowania mediacyjnego, celem uzgodnienia wspólnego porozumienia, m.in. w zakresie ustalenia dobrowolnej spłaty roszczeń odszkodowawczych pokrzywdzonego. Mediacja jest zawsze dobrowolna, co oznacza, że zarówno pokrzywdzony jak i sprawca – oskarżony, muszą wyrazić na przystąpienie do niej swoją zgodę. Postępowanie mediacyjne charakteryzuje się poufnością, co oznacza, że sąd oraz prokurator nie mają dostępu do informacji na temat jej przebiegu mediacji a są informowani jedynie o jej wyniku, natomiast mediator nie może zostać przesłuchany co do faktów, o których dowiedział się od stron podczas mediacji.
Aplikant radcowski Damian Górnik
Comments are closed.