Zarząd majątkiem małoletniego dziecka
Zgodnie z art. 101 § 1 i § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
„Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską oraz nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.”
Zgodnie z § 2 tego przepisu: zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku.
Zarząd majątkiem dziecka powinien być wykonywany przez rodziców z należytą starannością. Miernik należytej staranności oznacza, że wystarczająca jest staranność właściwa dla typowych rodziców w typowych stosunkach społecznych, a nie najwyższa osiągalna staranność.
Natomiast zgodnie z art. 583 kodeksu postępowania cywilnego: ”Zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub na wyrażenie przez rodziców zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko sąd opiekuńczy udziela na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego. Postanowienie sądu opiekuńczego w tym przedmiocie staje się skuteczne dopiero z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich.”
W art. 101 k.r.o. nie wymieniono czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka, zakazano natomiast dokonywania takich czynności bez zezwolenia sądu opiekuńczego i wyrażania zgody na dokonywanie ich przez dziecko. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wyjaśnia ani pojęcia zwykłego zarządu, ani czynności go przekraczających, jeśli chodzi o zarząd majątkiem dziecka. Wielokrotnie w tym przedmiocie wypowiadano się natomiast w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Pojęcie zarządu określił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały (7) z 10.04.1991 r., III CZP 76/90, OSNCP 1991/10–12, poz. 117, podając, że zarząd obejmuje całokształt czynności prawnych i faktycznych, które dotyczą majątku wspólnego, a wśród nich czynności, których treścią jest zarówno zobowiązanie się do zbycia prawa majątkowego, stanowiącego składnik majątku wspólnego, jak i przeniesienie tego prawa na inną osobę. Bez wątpienia zasada ta ma zastosowanie do zarządu majątkiem małoletniego dziecka, a zatem należy uznać, że zarząd ten obejmuje całokształt czynności prawnych i faktycznych dotyczących majątku dziecka. Niewątpliwie interesy majątkowe małoletniego wymagają ochrony, a forma tej ochrony zależy od tego, czy czynności podejmowane w celu ochrony tego majątku mieszczą się w granicach zwykłego zarządu, czy też zakres ten przekraczają 573 .
Co obejmuje zarząd majątkiem dziecka? – stanowisko Sądów
Zarząd majątkiem dziecka obejmuje czynności faktyczne, prawne i procesowe w postępowaniach sądowych i administracyjnych, które dotyczą przedmiotów wchodzących w skład tego majątku, ich nabywania, obciążania i zbywania. Przy kwalifikacji czynności prawnych dokonywanych przez przedstawicieli ustawowych małoletnich w aspekcie „zwykłego zarządu” konieczne jest odniesienie się do przyjętej w orzecznictwie wykładni tego pojęcia oraz do kryteriów subiektywnych, ponieważ taka sama czynność może w indywidualnych okolicznościach faktycznych danej sprawy, z uwagi na wartość majątku, cel, znaczenie, rodzaj i skutki czynności, mieścić się w zakresie zwykłego zarządu lub go przekraczać 575 . W postanowieniu SN z 17.10.2000 r., I CKN 319/00, LEX nr 536776, wyjaśniono, że obiektywnym i sprawdzalnym miernikiem przekroczenia zakresu zwykłego zarządu przez daną czynność jest jej ciężar gatunkowy, wartość i skutki wywołane w sferze majątku małoletniego, a także szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych. Wskazano, że spośród czynności dotyczących nieruchomości małoletnich zakres zwykłego zarządu przekraczają: obciążenie hipoteką 576 , umowa dzierżawy, przekazanie działek rolnych w bezpłatne użytkowanie578. Rodzice bez zezwolenia sądu opiekuńczego nie mogą nabywać dla dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską nieruchomości na podstawie umowy sprzedaży również wtedy, gdy środki pieniężne na zakup pochodzą z dokonanej przez nich darowizny celowej 579 .
Natomiast jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 17 października 2018 r. II SA/Gd 421/18, LEX nr 2573071″
„Wniosek o podział nieruchomości pochodzący od współwłaścicieli musi być zgodny, inaczej nie będzie skuteczny. Wystąpienie z wnioskiem o podział nieruchomości jest bowiem czynnością przekraczającą zwykły zarząd, a każda czynność przekraczająca zwykły zarząd wymaga uprzedniej zgody współwłaścicieli czy też współużytkowników, a w przypadku braku takiej zgody czynność jest bezwzględnie nieważna.”
Dla pełnej oceny i zakwalifikowania danej czynności jako przekraczającej zwykły zarząd zachodzi konieczność analizy konkretnej sytuacji majątkowej dziecka. Kryteriami oceny takiej czynności są ciężar gatunkowy dokonywanej czynności, jej skutków w sferze majątku małoletniego, wartości przedmiotu danej czynności oraz szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych. Gdyby się okazało, że dokonanie określonej czynności sprowadzałoby dla dziecka znaczny uszczerbek majątkowy, byłoby to równoznaczne z koniecznością zakwalifikowania jej jako przekraczającej zakres zwykłego zarządu.
Konsekwencją braku zezwolenia Sądu opiekuńczego z art. 101 § 3 k.r.o. jest nieważność dokonanej czynności (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 30 kwietnia 1977 r., III CZP 73/76 – OSNCP z 1978 r., nr 2, poz. 19,Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1982 r. I CR 234/82).
Warunki formalne wniosku do sądu
Wniosek do sądu rodzinnego o udzielenie zezwolenia może być złożony przez oboje rodziców wspólnie albo przez jednego z rodziców, a drugi rodzic jest wówczas uczestnikiem postępowania. Musi wskazywać, jakiej czynności zamierzają dokonać rodzice oraz czy oboje wyrażają zgodę na jej dokonanie. Rozprawa w przedmiocie wniosku nie jest obowiązkowa, ale sąd może wyznaczyć posiedzenie celem wysłuchania rodzica dziecka, który nie zgadza się na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu dotyczącej majątku dziecka.
Zezwolenie udzielone przez sąd opiekuńczy nie oznacza nakazu dokonania wskazanej czynności. Rodzice mają możliwość zrezygnować w każdym czasie z przeprowadzenia zaplanowanej czynności, powinni jednak powiadomić o takiej rezygnacji sąd rodzinny. Udzielając zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, sąd ocenia legalność i celowość tej czynności według stanu z dnia orzekania. Późniejsza zmiana okoliczności może stanowić podstawę do odstąpienia od dokonania czynności przez rodziców.
r. pr. Aneta Woźniak
Comments are closed.