UBEZWŁASNOWOLNIENIE CAŁKOWITE OSOBY STARSZEJ LUB CHOREJ
Dzisiaj chciałabym poruszyć dość kontrowersyjny i trudny temat – całkowite ubezwłasnowolnienie. Nierzadko spotykamy się z sytuacją, w której osoba starsza lub chora nie jest już w stanie samodzielnie o sobie decydować. Nie mówię tu oczywiście o 'zwykłej’ demencji, czy podejrzeniu choroby psychicznej. Jako rodzina jesteśmy za taką osobę odpowiedzialni, jednak nie wystarczy jedynie codzienna opieka. Sytuacja prawna takich osób jest dość skomplikowana i dotyczy szczególnych przypadków. Czym zatem jest całkowite ubezwłasnowolnienie? Kogo ono dotyczy i jakie ma skutki? – wyjaśnię poniżej.
Ubezwłasnowolnić kogoś, czyli pozbawić go możliwości podejmowania decyzji, można tylko w wyjątkowych sytuacjach, bo nie każdy, kto jest w trudnej sytuacji zdrowotnej, wymaga ubezwłasnowolnienia.
Warunki dopuszczalności ubezwłasnowolnienia całkowitego
Podstawową przesłanką do ubezwłasnowolnienia jest wiek tzn. ubezwłasnowolnienie całkowite może dotyczyć jedynie osoby, która ukończyła 13 lat. Kolejne przesłanki, które są badane przez Sąd i muszą one istnieć w chwili orzekania to:
1) osoba, której dotyczy postępowanie o ubezwłasnowolnienie, jest chora psychicznie, niedorozwinięta umysłowo lub też dotknięta innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, w szczególności pijaństwem lub narkomanią, i
2) wskutek tej choroby „nie jest w stanie kierować swym postępowaniem”.
Nie każda choroba psychiczna i zaburzenia psychiczne podstawą ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie całkowite może nastąpić tylko i wyłącznie z przyczyn określonych powyżej. Każda inna ułomność czy też ogólne niedołęstwo wywołane wiekiem nie uprawnia do ubezwłasnowolnienia takiej osoby, a jedynie warto zastanowić się nad ustanowieniem kuratora dla osoby niepełnosprawnej. Potwierdził to Sąd Najwyższy w jednym ze swych postanowień wskazując, że: „Istnienie choroby psychicznej lub innej wskazanej w art. 13 § 1 k.c. przyczyny nie jest przesłanką wystarczającą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Musi jej jeszcze towarzyszyć powiązana z tymi przyczynami niemożność kierowania swoim postępowaniem przez osobę fizyczną. Przez pojęcie „niemożność” rozumie się brak świadomego kontaktu z otoczeniem oraz brak możliwości intelektualnej oceny swojego zachowania i wywołanych w nim następstw.” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 06 września 2017 r., sygn. akt I CSK 331/17).
Ustalenie czy występują medyczne przesłanki ubezwłasnowolnienia musi się odbyć przy udziale biegłych sądowych z zakresu psychiatrii, neurologii oraz psychologa. Psycholog oceni sprawność intelektualną takiej osoby i pomoże ustalić czy osoba ta jest zdolna do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem oraz uczestniczenia w toczącym się postępowaniu.
Mówiąc bardziej obrazowo, gdy osoba najbliższa zaczyna się zachowywać w sposób niepokojący np. zaciąga pożyczki na nieznane nikomu cele z zagrożeniem, że nie będzie w stanie spłacić zobowiązań, odcina się od rodziny, przestaje chodzić do lekarza, a jest dotknięta chorobą psychiczną lub upośledzeniem warto zastanowić się nad ubezwłasnowolnieniem takiej osoby.
Skutki ubezwłasnowolnienia
Skutkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest zmiana statusu prawnego osoby ubezwłasnowolnionej, czyli utrata zdolności do czynności prawnej. Wiąże się to z wieloma ograniczeniami w życiu codziennym, ponieważ osoba ubezwłasnowolniona nie może dokonywać czynności prawnych i działać samodzielnie np. zawierać umów, zbywać przedmiotów do niej należących. Gdyby dokonała czynności samodzielnie są one nieważne, poza umowami należącymi do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego takich jak np. zrobienie zakupów. Dlatego ustanawiany jest dla niej opiekun.
Ubezwłasnowolnienie służy wyłącznie ochronie interesów osoby, której dotyczy ubezwłasnowolnienie., stworzeniu warunków, by sprawy majątkowe ubezwłasnowolnionego były uporządkowane, a także by można było podejmować decyzje związane z normalnym funkcjonowaniem i życiem codziennym np. związane z leczeniem.
Postępowanie sądowe
Wniosek o ubezwłasnowolnienie składany jest to Sądu Okręgowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy. W braku miejsca zamieszkania będzie to sąd miejsca jej pobytu. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy.
Co istotne poza uczestnikami postępowanie toczy się przy udziale prokuratora.
Wniosek podlega opłacie stałej w wysokości złotych. Do kosztów postępowania należy doliczyć również koszt zaliczki na opinię biegłego lub też kilku biegłych, której obowiązek uiszczenia powstanie w toku postępowania, której wysokość wynosi ok. 500 zł – 1000 zł. Oczywiście wnioskodawca, jak w każdej sprawie może ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych.
Po złożeniu wniosku na wstępnym etapie postępowania odbywa się wysłuchanie osoby, której dotyczy wniosek w obecności biegłego psychologa oraz psychiatry lub neurologa w zależności od stanu zdrowia. Jeżeli osoba, której dotyczy wniosek nie stawi się na rozprawę sąd może zarządzić przymusowe doprowadzenie przez policję na rozprawę. Następnie Sąd zleca biegłym sporządzenie opinii, w której wskażą czy stan zdrowia osoby ubezwłasnowolnionej powoduje, że nie może ona kierować swoim postępowaniem. W toku postepowania sąd przesłucha również uczestników postępowania oraz może również przesłuchać wskazanych przez wnioskodawcę świadków.
Opiekun
Odpis prawomocnego postanowienia jest przesyłany sądowi opiekuńczemu w celu ustanowienia opiekuna i zapewnienie opieki nad osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie.
Opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka. W przypadku braku tych osób sąd opiekuńczy zwraca się do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej w celu wskazania osoby, której opieka mogłaby być powierzona.
radca prawny Marta Biernacka
Comments are closed.