Odwołanie darowizny
Tematem darowizny zajmowaliśmy się już nie raz. Dzisiaj poruszymy go ponownie, jednak z zupełnie innej strony. Czy darowiznę da się odwołać? Zacznijmy od krótkiego przypomnienia.
Co to jest darowizna?
Jest to umowa, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem swojego majątku.
Istotą darowizny jest właśnie jej nieodpłatność, należy przez nią rozumieć brak ekwiwalentu obdarowanego w zamian za świadczenia darczyńcy.
Oświadczenie darczyńcy powinno zostać złożone w formie aktu notarialnego. Umowa zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Ale gdy przepisy wymagają, ze względu na przedmiot darowizny, zachowania formy szczególnej umowy darowizny, konieczne jest zachowanie tej właśnie formy –np. dla darowizny nieruchomości konieczna jest forma aktu notarialnego.
Kiedy można odwołać darowiznę?
Jeżeli mamy darowiznę jeszcze nie wykonaną – darczyńca może ją odwołać, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania tj. odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
W przypadku darowizny jeszcze nie wykonanej, ale także darowizny już wykonanej – jeżeli obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności.
Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Co w przypadku, gdy po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek?
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania, aby zabezpieczyć jego usprawiedliwione potrzeby albo aby mógł spełnić ciążące na nim ustawowe obowiązki alimentacyjne. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Na czy polega rażąca niewdzięczność obdarowanego?
Rażąca niewdzięczność to postępowanie polegające na umyślnym i zawinionym działaniu lub zaniechaniu obdarowanego, skierowanym przeciwko darczyńcy, które uznać należy za niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, wykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne. Rażąca niewdzięczność może również przejawiać się w działaniu wymierzonym przeciwko osobom, z którymi darczyńca jest związany. Nie każdy jednak wypadek nagannego zachowania się obdarowanego wobec darczyńcy uzasadnia skorzystanie z prawa odwołania darowizny. W orzecznictwie przyjmuje się, że czynami świadczącymi o rażącej niewdzięczności obdarowanego jest odmówienie darczyńcy pomocy w chorobie, odmowa pomocy osobom starszym, popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy np. pobicie lub ciężkie znieważenie.
Czyny dowodzące niewdzięczności muszą zatem świadczyć o złej woli obdarowanego i nie uzasadnia odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które nie wykraczały poza przypadki życiowych, rodzinnych konfliktów. Nawet niewłaściwe, agresywne zachowania obdarowanego wobec darczyńcy nie stanowią przejawu rażącej niewdzięczności, jeżeli mieszczą się one w granicach dla typowych konfliktów rodzinnych, zwłaszcza gdy darczyńca jest jego aktywnym uczestnikiem.
Oczywiście na obdarowanym ciąży pozaprawny, moralny, obowiązek wdzięczności wobec darczyńcy. Przejawia się on w przyjęciu postawy życzliwości, zainteresowania, okazywania wsparcia darczyńcy w sprawach życiowych, a także niesienia, w granicach własnych możliwości i usprawiedliwionych potrzeb darczyńcy, pomocy w sprawach materialnych i życiowych.
W jakich przypadkach, pomimo rażącej niewdzięczności obdarowanego, nie można odwołać darowizny?
Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania darowizny – tj. darczyńca lub jego spadkobierca – dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. Jeżeli nie odwołał darowizny w ciągu roku, przyjmuje się, że albo wybaczył obdarowanemu albo nie uznał zachowania obdarowanego za rażącą niewdzięczność.
W jaki sposób można odwołać darowiznę?
Odwołanie darowizny następuje w drodze oświadczenia woli złożonego przez darczyńcę obdarowanemu na piśmie. W odwołaniu powinny być wskazane przyczyny odwołania darowizny tj. jakie zachowanie obdarowanego darczyńca uznał za rażącą niewdzięczność.
Jednakże darczyńca, który chce odwołać darowiznę powinien złożyć obdarowanemu oświadczenie woli, w taki sposób aby obdarowany mógł zapoznać się z jego treścią (np. wysłać listem poleconym).
Oświadczenie o odwołaniu darowizny może wynikać również z pozwu, w takiej sytuacji oświadczenie jest złożone w chwili doręczenia pozwu obdarowanemu.
Jeżeli jednak przedmiotem darowizny jest nieruchomość to konieczne jest oświadczenie woli złożone przez obdarowanego w formie aktu notarialnego (zwrotne przeniesienie własności nieruchomości). Jeżeli obdarowany pomimo złożenia mu oświadczenia woli o odwołaniu darowizny, uchyla się z jej zwrotem, to pozostaje droga sądowa (powództwo o nakazanie złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności przedmiotu darowizny).
Wówczas prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności przedmiotu darowizny z powrotem na darczyńcę, zastępuje oświadczenie woli obdarowanego.
r. pr. Aneta Woźniak
Comments are closed.