Dziedziczenie ustawowe
Często spotykaną sytuacją jest stan, w którym po śmierci bliskiej osoby musimy prawnie uregulować wszelkie sprawy spadkowe, które nie zostały dotychczas uregulowane w postaci sporządzonego testamentu. Warto wiedzieć, że również te sprawy regulowane są przez prawo cywilne. W jaki sposób dziedziczy się spadek po najbliższych? Z pomocą przychodzi dziedziczenie ustawowe. Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wtedy, gdy zmarły nie pozostawił ważnego testamentu, a jego nazwa oznacza, że odbywa się ono na podstawie ustawy Kodeks cywilny.
Jak ustalić krąg spadkobierców po śmierci spadkodawcy?
W pierwszej kolejności trzeba ustalić, czy zmarły pozostawił ważny testament. Jeśli to zrobił i wskazał w testamencie swojego spadkobiercę lub spadkobierców, to decydujące znaczenie ma testament – nie ma wtedy dziedziczenia ustawowego. W testamencie można zapisać swój majątek komu chcemy – wybranym członkom rodziny, obcym osobom, instytucjom. Wtedy bliscy spadkodawcy mogą ubiegać się o ewentualny zachowek.
Kwestia dziedziczenia na podstawie testamentu oraz zachowku jest bardzo szeroka, dlatego pozostawię ją na kolejny wpis, by omówić ją szerzej.
Wracając zatem do dziedziczenia ustawowego, ustalamy, że spadkodawca nie zostawił testamentu i wtedy ma zastosowanie dziedziczenie ustawowe.
Należy w pierwszej kolejności ustalić, jak wygląda sytuacja rodzinna spadkodawcy – czy ma dzieci, czy żyją, to samo dotyczy małżonka, rodziców i tak dalej. Istotnym jest, że ustalenia, kto jest spadkobiercą, dokonuje się na moment śmierci spadkodawcy.
Kodeks cywilny dzieli spadkobierców na kilka grup. Ma to takie znaczenie, że osoby w nazwijmy to dalszej grupy dziedziczą tylko wtedy, gdy nie dziedziczą osoby z grupy wcześniejszej.
Omawiając grupy spadkobierców wskażę je poniżej w takiej kolejności, w jakiej dochodzą do dziedziczenia.
- Pierwsza grupa to zstępni, czyli mówiąc prościej dzieci, wnuki, prawnuki i dalej, którzy dziedziczą wraz z małżonkiem spadkodawcy;
- Kolejna grupa to małżonek spadkodawcy, rodzice, rodzeństwo i potomkowie rodzeństwa spadkodawcy;
- Trzecia grupa to dziadkowie spadkodawcy i potomkowie dziadków;
- Dalej pasierbowie, czyli dzieci małżonka spadkodawcy;
- Ostatnia grupa to Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce lub Skarb Państwa – jeżeli nie można ustalić Gminy ostatniego miejsca zamieszkania.
Zobrazujmy to na przykładzie gdy spadkodawca miał małżonka i dzieci, załóżmy dwoje. Wtedy dziedziczyć będzie małżonek i dzieci w częściach równych – po 1/3. Nie ma wówczas znaczenia, czy spadkodawca pozostawił żyjących rodziców czy rodzeństwo. Dziedziczenie zaczyna się i kończy na pierwszej grupie. Należy też pamiętać, że udział małżonka nie może być mniejszy niż ¼ – nawet jeżeli spadkodawca pozostawia więcej niż troje dzieci to małżonek wtedy odziedziczy ¼ spadku – jest to odstępstwo od zasady równych udziałów.
Jeśli któreś dziecko spadkodawcy zmarło przed śmiercią spadkodawcy to udział w spadku, który by takiemu dziecku przypadł, przechodzi na potomków tego dziecka; wtedy taki udział zmarłego dziecka rozkłada się na jego potomków w częściach równych.
Jeżeli nie żyje małżonek spadkodawcy, wtedy dziedziczą dzieci w częściach równych. Małżonek rozwiedziony nie dziedziczy ustawowo, nie dziedziczy również małżonek pozostający w separacji orzeczonej przez sąd.
Co w sytuacji gdy zmarły pozostawił małżonka ale nie ma dzieci?
Wtedy przechodzimy do kolejnej grupy – może być tak, że spadkodawca pozostawił małżonka, ale nie miał dzieci. Wtedy dziedziczyć będzie małżonek i rodzice spadkodawcy – małżonek w ½, rodzice po ¼ każdy. Jest to kwestia, o jakiej wielu ludzi nie wie – myślą, że skoro nie ma dzieci, to cały spadek przypada żyjącemu małżonkowi – a to błędne rozumowanie. Gdy rodzice nie żyją, wraz z małżonkiem dziedziczą rodzeństwo spadkodawcy lub potomkowie rodzeństwa.
Powyższe jest o tyle istotne, że łatwo możemy wyobrazić sobie sytuację, gdy małżeństwo nie ma dzieci, dorabiają się pokaźnego majątku pracując wspólnie, a po śmierci jednego z nich istnieje ryzyko, że żyjący małżonek będzie musiał podzielić się wspólnym majątkiem np. z rodzeństwem zmarłego małżonka.
Podając przykład – załóżmy, że spadkodawca pozostawił małżonka, rodzice nie żyją, ale żyje 2 rodzeństwa zmarłego. Wtedy małżonek dziedziczy ½ a każde z rodzeństwa po ¼ – czy łącznie rodzeństwo dziedziczy aż połowę spadku.
A jeżeli zmarły nie miał małżonka ani dzieci, a rodzice już nie żyją?
W przypadku gdy spadkodawca nie zostawił małżonka, dzieci, rodziców spadek przypada jego rodzeństwu lub potomkom rodzeństwa. Dalej do dziedziczenia dochodzą dziadkowie i kolejno pasierbowie czy dzieci małżonka zmarłego. Jeśli nie ma wcześniej wymienionych spadkobierców – czyli małżonka spadkodawcy, dzieci, rodzeństwa, dziadków, pasierbów – to spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
W przypadku, jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa – co dzieje się, jak mogą się Państwo domyśleć bardzo rzadko.
Informacje, które Państwu dziś przekazałam to zaledwie wstęp i naprawdę podstawowe informacje na temat dziedziczenia ustawowego. Sprawy się komplikują, gdy ktoś odrzuca spadek czy okazuje się niegodny dziedziczenia. Istotnym zagadnieniem dotyczącym prawa spadkowego jest dziedziczenie testamentowe, o którym wspomniałam na początku. Powyższe kwestie są bardzo złożone i szerokie w swojej materii, dlatego są to osobne tematy na kolejne wpisy.
aplikantka radcowska Milena Czuczwara
Comments are closed.