Dziedziczenie gospodarstwa rolnego

5 czerwca 2025

blog, Blog wewnątrzMożliwość komentowania Dziedziczenie gospodarstwa rolnego została wyłączona

Dziedziczenie gospodarstwa rolnego jest możliwe o tyle, o ile dany spadkobierca spełni określone prawem warunki do jego dziedziczenia. W poniższym artykule przedstawię ich katalog oraz wskażę na ich akceptację i podejście przez judykaturę.

Dziedziczenie gospodarstwa rolnego – podstawa prawna

Zgodnie z treścią art. 1058 Kodeksu Cywilnego do dziedziczenia z ustawy gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha stosuje się przepisy tytułów poprzedzających księgi niniejszej ze zmianami wynikającymi z przepisów poniższych. W praktyce taki zapis oznacza, że nabycie w spadku nieruchomości rolnej następuje tak samo, jak w przypadku nabywania innych praw i przedmiotów pozostawionych przez zmarłego.

Najkorzystniejszą formą przekazania nieruchomości rolnej w spadku jest zapisanie jej w  testamencie na rzecz oznaczonej osoby. W tym przypadku przyszły spadkobierca nie musi martwić się w zasadzie o żadne dodatkowe formalności związane z nabyciem takiego majątku.

Nieco inaczej przedstawia się kwestia dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego, a  więc wtedy gdy zmarły nie pozostawił po sobie testamentu lub uznany on został za nieważny. W tym przypadku do dziedziczenia dochodzą członkowie najbliższej rodziny zmarłego – w pierwszej kolejności współmałżonek i dzieci, ewentualnie jego dalsi zstępni, rodzeństwo lub rodzice. Ustawodawca wprowadza jednak pewne ważne odstępstwo.

 

Przesłanki nabycia gospodarstwa rolnego:

Jak stanowi art. 1059 kc, spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w  chwili otwarcia spadku:

• stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
• mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
• są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
• są trwale niezdolni do pracy.

Poniżej, przytaczam ugruntowane stanowisko Sądu Najwyższego, który wskazuje, na konieczność spełnienia ww. warunków do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Postanowienie SN z 6 sierpnia 2014 r. (sygn. akt I CSK 579/13)

• Przesłanka bezpośredniej pracy w gospodarstwie spadkowym przed otwarciem spadku jest spełniona, jeżeli tylko praca spadkobiercy w gospodarstwie spadkowym nie miała charakteru dorywczego; to że spadkobierca ten był zatrudniony jednocześnie gdzie indziej, nie pozbawia go możliwości dziedziczenia na podstawie art. 1059 § 1 pkt 1 kc – zwłaszcza, gdy zatrudnienie to oraz miejsce zamieszkania skarżącego syna spadkodawczyni znajdowało się na terenie gminy, do której należała wieś położenia gospodarstwa spadkowego.

Postanowienie SN z 22 czerwca 2005 r. (sygn. akt III CK 597/04)

• Brak wykonywania bieżących czynności w obejściu i przy inwentarzu nie wyłącza przesłanki dziedziczenia gospodarstwa rolnego w postaci stałej pracy w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej. Pojęcie stałej pracy przy produkcji rolnej obejmuje bowiem każdą pracę wykonywaną w gospodarstwie rolnym w ramach rodzinnego podziału czynności. Praca ta nie musiała być też ani jedynym, ani głównym źródłem utrzymania spadkobiercy. Przesłanka ta była więc spełniona jeżeli spadkobierca stale tj. od szeregu lat w tym w chwili otwarcia spadku, gdy tylko zachodziła taka potrzeba gospodarcza, wykonywał sukcesywnie czynności przy pracach polowych w spadkowym gospodarstwie rolnym.

 

Dziedziczenie gospodarstwa rolnego a konieczność przygotowania zawodowe

Przesłanka osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego nie zawsze jest możliwa do spełnienia, zwłaszcza gdy spadkobiercy od lat  nie mieszkają w miejscu prowadzenia gospodarstwa życiowego a ich centrum życiowe koncentruje  w mieście i wykonują inny zawód. W tej sytuacji jedną z możliwości dziedziczenia nieruchomości rolnej jest spełnienie kryterium posiadania odpowiedniego przygotowania zawodowego.

Zgodnie z regulacją Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie warunków dziedziczenia gospodarstw rolnych spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej uprawniające do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego, jeżeli:

• ukończył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o  specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej;
• ukończył szkołę wyższą o kierunku rolniczym lub ekonomicznym, jeżeli kierunek ukończonych studiów daje przygotowanie do prowadzenia produkcji rolnej;
• uzyskał przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie w drodze doskonalenia zawodowego prowadzonego przez uprawnione do tego zakłady pracy, jednostki organizacyjne i inne osoby prawne lub fizyczne;
• wykaże się stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres co najmniej roku.

 

Trwała niezdolność do pracy umożliwiająca dziedziczenie gospodarstwa rolnego

Kolejną przesłanką umożliwiającą dziedziczenie gospodarstwa rolnego w drodze spadku jest posiadanie statusu osoby trwale niezdolnej do pracy. Zgodnie z wcześniej cytowanym rozporządzeniem Rady Ministrów spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli:

• osiągnęli wiek 60 lat (kobiety), 65 lat (mężczyźni) i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub
• zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w  przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Jeżeli spadkobierca gospodarstwa rolnego nie może być poddany badaniu przez komisję lekarską do spraw inwalidztwa i zatrudnienia albo komisja ta nie może ustalić daty powstania inwalidztwa ze względu na długi upływ czasu między otwarciem spadku a badaniem lekarskim, fakt trwałej niezdolności do pracy może również ustalić sąd.

 

UWAGA!

Dziedziczenie gospodarstwa rolnego w przypadku braku spełnienia przesłanek ustawowych

W sytuacji, w której żadna z uprawnionych do spadku osób nie spełnia ani jednego kryterium pozwalającego nabyć gospodarstwo rolne na podstawie przepisów ustawy. Jak stanowi art. 1063 kc, jeżeli ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.

 

---